Wiki source for Art358KC
====Komentarz do art. 358 KC====
==stan prawny po nowelizacji z 24.1.2009 r.==
{{pu przepis="art. 358 KC" mode="view"}}
((1)) UCHYLENIE ZASADY WALUTOWOŚCI
((2)) Dopuszczalność wyrażania i wykonywania zobowiązań pieniężnych w walucie obcej
Przepis ten wyrażał do 23.1.2009 zasadę walutowości. Do 23.1.2009 "zobowiązania pieniężne na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej mogły być wyrażone tylko w pieniądzu polskim" (brzmienie {{pu przepis="art. 358 KC"}} sprzed nowelizacji). Zmiana {{pu przepis="art. 358 KC"}}, która dokonała się 24.1.2009, spowodowała uchylenie tej zasady (Machnikowski w: GniewekKCKomentarz, 2010, art. 358 nb. 1). Od 24.1.2009 możliwe jest więc umawianie się na walutę obcą w zobowiązaniach umownych. Wiśniewski (w: BieniekKomentarzKC (Księga trzecia. Zobowiązania), art. 358 uw. 16 (str. 55)) uważa natomiast, iż nowy {{pu przepis="art. 358 KC"}} upoważnia jedynie do wykonywania zobowiązań w walucie obcej, natomiast wyrażanie zobowiązań w walucie obcej nadal podlega ograniczeniom wynikającym przede wszystkim z ustawy - Prawo dewizowe ({{pu akt="PrDewizowe"}}). Pogląd ten wydaje się nieuzasadniony w świetle poprzedniego brzmienia {{pu przepis="art. 358 § 1 KC"}}, który wyraźnie odnosił się do wyrażania zobowiązań w obcej walucie. Usunięcie z systemu prawa tego zakazu musi skutkować swobodą wyrażania zobowiązań w dowolnie wybranych walutach. Podobne wnioski nasuwają się w związku z jednoczesnym uchyleniem {{pu przepis="art. 9 pkt 15 PrDewizowe"}}, wg którego pozwolenia dewizowego wymagało "zawieranie umów" oraz "dokonywanie innych czynności prawnych, powodujących lub mogących powodować dokonywanie w kraju rozliczeń w walutach obcych". Osobno wymieniono zaś "dokonywanie w kraju takich rozliczeń". Ponadto przedstawiony powyżej odmienny pogląd ignoruje zamierzenie ustawodawcy, które wyrażono w uzasadnieniu do zmiany {{pu przepis="§ 358 KC"}} (por. [[http://orka.sejm.gov.pl/Druki6ka.nsf/wgdruku/470 druk Sejmu VI Kadencji nr 470, str. 2 uzasadnienia]]) - ustawodawca wyraźnie dążył do zniesienia ograniczeń w obrocie gospodarczym wynikających z zasady walutowości.
Natomiast nie jest sporne, że wykonanie zobowiązania wyrażonego w walucie obcej powinno nastąpić w tej samej walucie. Od tej reguły kodeks czyni wyłom przyznając dłużnikowi - dyspozytywne - prawo wykonania zobowiązania w złotych.
Ograniczenia wynikające z {{pu przepis="art. 9 PrDewizowe"}} dotyczą natomiast w głównej mierze transakcji z nierezydentami z krajów trzecich.
((2)) Uchylenie zasady walutowości a inne ograniczenia w obrocie wartościami dewizowymi
Swoboda wyrażania zobowiązań pieniężnych w walucie obcej jest ściśle związana z obrotem dewizowym. Oznacza bowiem, że w miejscu spełnienia świadczenia pieniężnego (zob. reguła wyrażona w {{pu przepis="art. 454 KC"}}), a więc na obszarze obowiązywania KC, dokonuje się transfer wartości dewizowych (zob. {{pu przepis="art. 2 pkt 8 PrDewizowe"}}). Uchylenie {{pu przepis="art. 9 pkt 15 PrDewizowe"}}, który mówił, iż "zawieranie umów oraz dokonywanie innych czynności prawnych, powodujących lub mogących powodować dokonywanie w kraju rozliczeń w walutach obcych, a także dokonywanie w kraju takich rozliczeń" wymagało zezwolenia dewizowego, spowodowało, iż realizacja zobowiązań pieniężnych nie wymaga w tej chwili zezwoleń. Nadal jednak istnieją ograniczenia w obrocie dewizowym z zagranicą oraz w obrocie wartościami dewizowymi w kraju.
{{pu przepis="Art. 3 ust. 1 PrDewizowe"}} również wyraża zasadę wolności obrotu dewizowego, którym jest zarówno obrót dewizowy z zagranicą oraz obrót wartościami dewizowymi w kraju ({{pu przepis="art. 2 pkt 16 PrDewizowe"}}). Z uwagi na uchylenie {{pu przepis="art. 9 pkt 15 PrDewizowe"}} ograniczenia wymienione w tym przepisie mają charakter wyjątkowy. Ograniczenia w wolności obrotu dewizowego są jednak nadal przewidywane, z tym że w porównaniu z sytuacją sprzed 24.1.2009 r. ich katalog jest mocno ograniczony. Mogą wynikać z
1) ustawy ({{pu przepis="art. 9 PrDewizowe"}}) albo
1) rozporządzeń wydanych na podstawie {{pu przepis="art. 10 PrDewizowe"}}.
Uchylenie ograniczeń wynikających z {{pu przepis="art. 9 PrDewizowe"}} następuje na mocy indywidualnego zezwolenia dewizowego w rozumieniu {{pu przepis="art. 5 PrDewizowe"}}. Z brzmienia {{pu przepis="art. 3 PrDewizowe}} i {{pu przepis="art. 10 PrDewizowe"}} wynika natomiast pośrednio, że w tym wypadku nie ma możliwości uchylenia ograniczeń w drodze pozwolenia. Do najczęściej spotykanych ograniczeń należą te, które wynikają z {{pu przepis="art. 9 pkt 4, 7, 9 i 14 PrDewizowe"}}.
Z kolei {{pu przepis="art. 10 ust. 1 PrDewizowe"}} wymienia cztery przyczyny wprowadzenia ograniczeń w obrocie dewizowym, przy czym istnieją ograniczenia we wprowadzeniu tych zakazów (zob. {{pu przepis="art. 10 ust. 2 i 3 PrDewizowe"}}).
Zasady rozliczeń w walucie obcej wyrażają także inne przepisy, np. ustawy o finansach publicznych z 2009 r.: {{pu przepis="art. 48 UFinansePubl"}}, {{pu przepis="art. 97 UFinansePubl"}}, {{pu przepis="art. 196 ust. 4 UFinansePubl"}}.
((1)) UPRAWNIENIA DŁUŻNIKA
Przepis wyraża możliwość spełnienia przez dłużnika świadczenia pieniężnego w innej walucie niż waluta uzgodniona w umowie a mianowicie w złotych polskich. Wynika z przepisu, iż zobowiązania pieniężne mogą być ustalone w innej walucie niż waluta polska.
W razie uzgodnienia płatności w PLN [[UpowaznieniePrzemienne upoważnienie przemienne]] do spełnienia świadczenia w innej walucie nie przysługuje. Przemawia za tym dążenie do wspierania własnej waluty w rozliczeniach dokonywanych na obszarze obowiązywania KC. Brak jest także luki, która pozwalałaby na analogiczne zastosowanie przepisu do takich sytuacji. Zasadą jest bowiem spełnianie świadczeń w walucie narodowej.
((2)) Charakter prawny uprawnienia dłużnika - upoważnienie przemienne
{{pu przepis="Art. 358 KC"}} w swym obecnym brzmieniu ustanawia dla dłużnika uprawnienie do spełnienia świadczenia pieniężnego w walucie polskiej, gdy zobowiązanie jest wyrażone w walucie obcej. Uprawnienie to ma postać [[UpowaznieniePrzemienne upoważnienia przemiennego]] (Machnikowski w: GniewekKCKomentarz, 2010, art. 358 nb. 16; inaczej Rzetecka, Komentarz do art.358 kodeksu cywilnego (Dz.U.64.16.93), LEX 2010, art. 358 uw. 15 - "zobowiązanie przemienne w rozumieniu {{pu przepis="art. 365 § 1 KC"}}" oraz Wiśniewski w: BieniekKomentarzKC (Księga trzecia. Zobowiązania), wyd. 9., art. 358 uw. 17 (str. 55)).
Skutkiem tego jest, że świadczenie kwoty w złotych prowadzi więc do [[SpelnienieSwiadczenia spełnienia świadczenia]], a tym samym do [[SchematWygasniecieRoszczenia wygaśnięcia zobowiązania]].
Spełnienie świadczenia w walucie polskiej lub obcej powinno generalnie nastąpić w kwocie nominalnej ({{pu przepis="art. 358(1) § 1 KC"}}). Spełnienie świadczenia w złotych w wysokości określonej wg kursu z dnia wymagalności roszczenia, może mieć jednak charakter świadczenia zwaloryzowanego, jeżeli nastąpiły wahania kursu.
((2)) Przesłanki realizacji upoważnienia przemiennego
Przesłankami upoważnienia przemiennego z {{pu przepis="art. 358 § 1 KC"}} jest:
1) właściwość prawa polskiego dla danego zobowiązania,
1) zobowiązanie pieniężne wyrażone w obcej walucie,
1) brak wykluczeń wynikających z ustawy, orzeczenia sądowego będące źródłem zobowiązania lub czynności prawnej.
Nie jest natomiast przesłanką stosowania przepisu konieczność spełnienia świadczenia pieniężnego na obszarze obowiązywania KC (inaczej § 244 BGB).
((3)) właściwość prawa polskiego dla realizacji zobowiązania
Ponieważ przesłanką zastosowania {{pu przepis="art. 358 KC"}} jest, aby suma pieniężna była wyrażona w walucie obcej, z reguły będzie chodziło o stany faktyczne z elementem zagranicznym. Systematycznie więc należy rozpocząć od ustalenia, czy prawo polskie jest prawem właściwym.
W przypadku, gdy obowiązek świadczenia wynika z czynności prawnych, właściwy statut ustala się w oparciu o reguły kolizyjne rozporządzenia {{pu akt="RozpUERzymI"}}. Jak wynika z {{pu przepis="art. 12 ust. 1 lit. b RozpUERzymI"}} zakres statutu obejmuje również zasady wykonywania wynikających z umów zobowiązań.
W przypadku, gdy źródłem zobowiązania jest zdarzenie nie będące czynnością prawną, reguły kolizyjne wynikają z {{pu akt="RozpUERzymII"}}. Także i tutaj prawo właściwe obejmuje sposoby wygaśnięcia zobowiązania ({{pu przepis="art. 15 lit. h RozpUERzymII"}}).
Poza zakresem zastosowań rozporządzeń unijnych (zob. {{pu przepis="art. 1 RozpUERzymI"}} oraz {{pu przepis="art. 1 RozpUERzymII"}}) zastosowanie znajdują reguły kolizyjne ustawy - prawo prywatne międzynarodowe z 4.2.2011 r. ({{pu akt="PrPrywMiędz"}}).
{{pu przepis="Art. 358 KC"}} mógłby znajdować zastosowanie niezależenie od zastosowania w sprawie prawa polskiego tylko wówczas, gdyby został uznany za [[PrzepisyWymuszajaceSwojaWlasciwosc przepis wymuszający swoje zastosowanie]] w znaczeniu {{pu przepis="art. 8 PrPrywMiędz"}}. Przepisy wymuszające swoje zastosowanie to przepisy, których przestrzeganie uważane jest przez państwo za tak istotny element ochrony jego interesów publicznych, takich jak organizacja polityczna, społeczna lub gospodarcza, że znajdują one zastosowanie do stanów faktycznych objętych ich zakresem bez względu na to, jakie prawo jest właściwe dla umowy zgodnie z niniejszym rozporządzeniem ({{pu przepis="art. 9 ust. 1 RozpUERzymI"}}). Zazwyczaj należały do tej grupy przepisy z zakresu prawa dewizowego. W aktualnym stanie prawnym nie można jednak przyjąć, aby {{pu przepis="art. 358 § 1 KC"}} stanowił przepis bezwzględnie obowiązujący również na płaszczyźnie kolizyjnoprawnej. Wynika to z jego podwójnie dyspozytywnego charakteru. Po pierwsze strony mogą wykluczyć upoważnienie dłużnika do zastąpienia waluty zobowiązania walutą polską. Nadto dłużnik wcale nie musi świadczyć w walucie polskiej. Jego przywilejem jest dokonanie wyboru na rzecz waluty polskiej albo świadczenie w walucie ustalonej w zobowiązaniu.
((3)) wyrażenie zobowiązania pieniężnego w walucie obcej
Pojęcie zobowiązania pieniężnego zostało opisane bliżej w dokumencie pt.: ZobowiazaniePieniezne. Zobowiązanie pieniężne ma charakter [[DlugOddawczy długu oddawczego]] ({{pu przepis="art. 454 § 1 zd. 2 KC"}}). Zob. także pojęcie pieniądza elektronicznego ({{pu przepis="art. 4 ust. 1 pkt 5 PrBank"}}).
Definicję waluty obcej zwiera {{pu przepis="art. 2 ust. 1 pkt 10 PrDewizowe"}}. Walutami obcymi są wg tego przepisu "znaki pieniężne (banknoty i monety) będące poza krajem prawnym środkiem płatniczym, a także wycofane z obiegu, lecz podlegające wymianie; na równi z walutami obcymi traktuje się wymienialne rozrachunkowe jednostki pieniężne stosowane w rozliczeniach międzynarodowych, w szczególności jednostkę rozrachunkową Międzynarodowego Funduszu Walutowego (SDR)".
Prawnymi środkami płatniczymi na terenie RP są banknoty i monety opiewające na złote i grosze ({{pu przepis="art. 31 UNBP"}} oraz {{pu przepis="art. 32 UNBP"}}). Walutą obcą jest więc również obowiązujące w strefie Unii Walutowej euro. W sytuacji gdy strony nie określiły waluty, konieczna jest wykładnia ich oświadczeń woli, {{pu przepis="art. 65 KC"}}. Reguły pomocnicze znajdują się również w {{pu przepis="art. 41 PrWeksl"}} oraz {{pu przepis="art. 36 PrCzek"}}.
((3)) brak wyłączenia upoważnienia przemiennego
Z uwagi na dyspozytywność {{pu przepis="art. 358 § 1 KC"}} możliwe i dopuszczalne jest wyłączenie uprawnienia dłużnika do spełnienia świadczenia w walucie polskiej. Wyłączenia te mogą wynikać z ustawy, orzeczenia sądu albo z czynności prawnej.
**(1) ustawowy nakaz świadczenia w walucie obcej**
Jeżeli na mocy odpowiednich regulacji prawa polskiego obywatel polski ma zapłacić odszkodowanie obywatelowi Niemiec, to miejscem spełnienia świadczenia pieniężnego są Niemcy ({{pu przepis="art. 454 § 1 zd. 2 KC"}} w zw. z {{pu przepis="art. 25 KC"}}). W takim układzie świadczenie pieniężne w miejsce restytucji naturalnej musi być spełnione w walucie obcej ({{pu przepis="art. 363 § 1 KC"}}). Majątek poszkodowanego po naprawieniu szkody powinien bowiem odpowiadać stanowi sprzed zdarzenia powodującego szkodę (Grothe w: Bamberger/Roth (red.), Beck'scher Online-Kommentar, Ed. 15 (2007), § 244 BGB nb. 43). Podobnie będzie w wypadku {{pu przepis="art. 740 zd. 2 KC"}}, {{pu przepis="art. 405 KC"}}. Nie mają natomiast takiego charakteru przepisy mówiące o wynagrodzeniu za bezumowne korzystanie z rzeczy ({{pu przepis="art. 224 KC"}}), zwrocie nakładów ({{pu przepis="art. 226 KC"}}). Podobnie spełnienie świadczenia alimentacyjnego nie musi nastąpić w walucie kraju, w której uprawniony do alimentacji ma swoje miejsce zamieszkania.
**(2) nakaz świadczenia w walucie obcej na mocy orzeczenia sądu**
P. Bodył Szymala wskazuje, iż jest to błąd ustawodawcy (zob. [[http://www.rp.pl/artykul/4,245644.html Rzeczpospolita]] z 9.1.2009). Biorąc pod uwagę powyższe spostrzeżenia należy wnioskować, iż orzeczenia zobowiązujące do zapłaty wydane na podstawie tych przepisów (art. 363, art. 405, {{pu przepis="art. 740 zd. 2 KC"}}) będą opiewać na walutę obcą bez opcji na rzecz waluty polskiej.
**(3) wyłączność świadczenia w walucie obcej wynika z czynności prawnej**
Zob. klauzule efektywne nakazujące spełnienie świadczenia wyłącznie w określonej umownie walucie.
((1)) INNE ZAGADNIENIA
Możliwość spełnienia świadczenia w walucie polskiej, mimo wyrażenia go w walucie zagranicznej, rodzi pytania o znaczenie tego uprawnienia dla potrącenia, zwłoki wierzyciela
((2)) Potrącenie
Sytuacja w razie [[Potracenie potrącenia]] kwoty wyrażonej w złotych z kwotą wyrażoną w walucie obcej jest problematyczna z uwagi na przesłankę jednorodzajowości świadczeń (por. {{pu przepis="art. 498 § 1 KC"}}, "przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku"). Nie jest możliwe potrącenie wierzytelności wyrażonej w złotych z wierzytelnością wyrażoną w walucie obcej (i na odwrót), gdy upoważnienie przemienne jest wyłączone z uwagi na obowiązek spełnienia świadczenia w walucie obcej (por. Toussaint w: jurisPK-BGB, 4. wyd. (2008), § 244 nb. 44). Brak jest wówczas jednorodności wierzytelności kompensującej i kompensowanej. Jeżeli jednak upoważnienie przemienne nie zostało wyłączone, możliwe jest przeliczenie kwoty na złote. W tej sytuacji potrącenie powinno być dopuszczalne. Możliwe jest bowiem doprowadzenie do jednorodności świadczeń.
((2)) Zwłoka wierzyciela
Wierzyciel nie ma prawa odmówić przyjęcia świadczenia zaoferowanego przez dłużnika w złotych. Odmowa wierzyciela powoduje, iż popada on w zwłokę ({{pu przepis="art. 486 § 2 KC"}}). W tej sytuacji dłużnik może żądać naprawienia wynikłej ze zwłoki wierzyciela szkody ({{pu przepis="art. 486 § 1 KC"}}, {{pu przepis="art. 361 § 2 KC"}}). Dłużnik może również złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego, co prowadzi do wygaśnięcia zobowiązania i rodzi dla wierzyciela obowiązek zwrotu dłużnikowi kosztów złożenia do depozytu ({{pu przepis="art. 470 KC"}}).
((2)) Zwłoka dłużnika
Wierzyciel ma prawo żądać spełnienia świadczenia w złotych, choć zobowiązanie jest wyrażone w walucie obcej, tylko wówczas, gdy dłużnik znajduje się w zwłoce ({{pu przepis="art. 358 § 2 zd. 2 KC"}}).
((1)) ZASADY PRZELICZANIA WALUTY
Zasady ustalania równowartości kwoty wyrażonej w walucie obcej w złotych określa {{pu przepis="art. 358 § 2 KC"}}. Dla ustalenia wysokości kursu przeliczeniowego miarodajny jest więc dzień wymagalności roszczenia. Jest to jednak reguła względnie obowiązująca, gdyż także same strony mogą określić inne zdarzenie decydujące o kursie waluty.
((1)) STOSOWANIE {{pu przepis="ART. 358 KC"}} ANALOGICZNIE DO INNYCH SYTUACJI
Zastosowanie przepisu analogicznie mogłoby nastąpić w sytuacji, gdy zobowiązanie wyrażone jest w walucie obcej (np. czeskich koronach) zaś dłużnik chciałby je spełnić świadcząc w walucie trzeciego kraju (np. w euro, które nie jest walutą obowiązującą w miejscu spełnienia świadczenia) a zobowiązanie podlega w całości prawu polskiemu. W sytuacji np. na mocy kontraktu poddanego prawu polskiemu polski przedsiębiorca zamówił u czeskiego usługę, za którą wynagrodzenie wyniosło 100.000 koron. Wynagrodzenie wyrażone zostało w walucie obcej, kontrakt podlega ma mocy wyboru dokonanego przez strony prawu polskiemu ({{pu przepis="art. 3 ust. 1 RozpUERzymI"}}), zaś miejsce spełnienia świadczenia pieniężnego znajduje się w Republice Czeskiej ({{pu przepis="art. 454 § 1 zd. 2 KC"}}). W razie postępowania o zapłatę wynagrodzenia przed polskim sądem pojawiłaby się kwestia, czy przedsiębiorca polski może zapłacić w euro. Na to pytanie należałoby odpowiedzieć przecząco. Wybór waluty ograniczałby się do czeskich koron i polskich złotych.
((1)) REGULACJE POKREWNE W INNYCH PAŃSTWACH
Niemcy: [[http://dejure.org/gesetze/BGB/244.html § 244 BGB]],
Austria: [[http://www.jusline.at/index.php?cpid=ba688068a8c8a95352ed951ddb88783e&lawid=1&paid=905a § 905a ABGB]].
----
CategoryKomentarzKC CategoryZobowiazaniaCzescOgolna CategorySwiadczenie
==stan prawny po nowelizacji z 24.1.2009 r.==
{{pu przepis="art. 358 KC" mode="view"}}
((1)) UCHYLENIE ZASADY WALUTOWOŚCI
((2)) Dopuszczalność wyrażania i wykonywania zobowiązań pieniężnych w walucie obcej
Przepis ten wyrażał do 23.1.2009 zasadę walutowości. Do 23.1.2009 "zobowiązania pieniężne na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej mogły być wyrażone tylko w pieniądzu polskim" (brzmienie {{pu przepis="art. 358 KC"}} sprzed nowelizacji). Zmiana {{pu przepis="art. 358 KC"}}, która dokonała się 24.1.2009, spowodowała uchylenie tej zasady (Machnikowski w: GniewekKCKomentarz, 2010, art. 358 nb. 1). Od 24.1.2009 możliwe jest więc umawianie się na walutę obcą w zobowiązaniach umownych. Wiśniewski (w: BieniekKomentarzKC (Księga trzecia. Zobowiązania), art. 358 uw. 16 (str. 55)) uważa natomiast, iż nowy {{pu przepis="art. 358 KC"}} upoważnia jedynie do wykonywania zobowiązań w walucie obcej, natomiast wyrażanie zobowiązań w walucie obcej nadal podlega ograniczeniom wynikającym przede wszystkim z ustawy - Prawo dewizowe ({{pu akt="PrDewizowe"}}). Pogląd ten wydaje się nieuzasadniony w świetle poprzedniego brzmienia {{pu przepis="art. 358 § 1 KC"}}, który wyraźnie odnosił się do wyrażania zobowiązań w obcej walucie. Usunięcie z systemu prawa tego zakazu musi skutkować swobodą wyrażania zobowiązań w dowolnie wybranych walutach. Podobne wnioski nasuwają się w związku z jednoczesnym uchyleniem {{pu przepis="art. 9 pkt 15 PrDewizowe"}}, wg którego pozwolenia dewizowego wymagało "zawieranie umów" oraz "dokonywanie innych czynności prawnych, powodujących lub mogących powodować dokonywanie w kraju rozliczeń w walutach obcych". Osobno wymieniono zaś "dokonywanie w kraju takich rozliczeń". Ponadto przedstawiony powyżej odmienny pogląd ignoruje zamierzenie ustawodawcy, które wyrażono w uzasadnieniu do zmiany {{pu przepis="§ 358 KC"}} (por. [[http://orka.sejm.gov.pl/Druki6ka.nsf/wgdruku/470 druk Sejmu VI Kadencji nr 470, str. 2 uzasadnienia]]) - ustawodawca wyraźnie dążył do zniesienia ograniczeń w obrocie gospodarczym wynikających z zasady walutowości.
Natomiast nie jest sporne, że wykonanie zobowiązania wyrażonego w walucie obcej powinno nastąpić w tej samej walucie. Od tej reguły kodeks czyni wyłom przyznając dłużnikowi - dyspozytywne - prawo wykonania zobowiązania w złotych.
Ograniczenia wynikające z {{pu przepis="art. 9 PrDewizowe"}} dotyczą natomiast w głównej mierze transakcji z nierezydentami z krajów trzecich.
((2)) Uchylenie zasady walutowości a inne ograniczenia w obrocie wartościami dewizowymi
Swoboda wyrażania zobowiązań pieniężnych w walucie obcej jest ściśle związana z obrotem dewizowym. Oznacza bowiem, że w miejscu spełnienia świadczenia pieniężnego (zob. reguła wyrażona w {{pu przepis="art. 454 KC"}}), a więc na obszarze obowiązywania KC, dokonuje się transfer wartości dewizowych (zob. {{pu przepis="art. 2 pkt 8 PrDewizowe"}}). Uchylenie {{pu przepis="art. 9 pkt 15 PrDewizowe"}}, który mówił, iż "zawieranie umów oraz dokonywanie innych czynności prawnych, powodujących lub mogących powodować dokonywanie w kraju rozliczeń w walutach obcych, a także dokonywanie w kraju takich rozliczeń" wymagało zezwolenia dewizowego, spowodowało, iż realizacja zobowiązań pieniężnych nie wymaga w tej chwili zezwoleń. Nadal jednak istnieją ograniczenia w obrocie dewizowym z zagranicą oraz w obrocie wartościami dewizowymi w kraju.
{{pu przepis="Art. 3 ust. 1 PrDewizowe"}} również wyraża zasadę wolności obrotu dewizowego, którym jest zarówno obrót dewizowy z zagranicą oraz obrót wartościami dewizowymi w kraju ({{pu przepis="art. 2 pkt 16 PrDewizowe"}}). Z uwagi na uchylenie {{pu przepis="art. 9 pkt 15 PrDewizowe"}} ograniczenia wymienione w tym przepisie mają charakter wyjątkowy. Ograniczenia w wolności obrotu dewizowego są jednak nadal przewidywane, z tym że w porównaniu z sytuacją sprzed 24.1.2009 r. ich katalog jest mocno ograniczony. Mogą wynikać z
1) ustawy ({{pu przepis="art. 9 PrDewizowe"}}) albo
1) rozporządzeń wydanych na podstawie {{pu przepis="art. 10 PrDewizowe"}}.
Uchylenie ograniczeń wynikających z {{pu przepis="art. 9 PrDewizowe"}} następuje na mocy indywidualnego zezwolenia dewizowego w rozumieniu {{pu przepis="art. 5 PrDewizowe"}}. Z brzmienia {{pu przepis="art. 3 PrDewizowe}} i {{pu przepis="art. 10 PrDewizowe"}} wynika natomiast pośrednio, że w tym wypadku nie ma możliwości uchylenia ograniczeń w drodze pozwolenia. Do najczęściej spotykanych ograniczeń należą te, które wynikają z {{pu przepis="art. 9 pkt 4, 7, 9 i 14 PrDewizowe"}}.
Z kolei {{pu przepis="art. 10 ust. 1 PrDewizowe"}} wymienia cztery przyczyny wprowadzenia ograniczeń w obrocie dewizowym, przy czym istnieją ograniczenia we wprowadzeniu tych zakazów (zob. {{pu przepis="art. 10 ust. 2 i 3 PrDewizowe"}}).
Zasady rozliczeń w walucie obcej wyrażają także inne przepisy, np. ustawy o finansach publicznych z 2009 r.: {{pu przepis="art. 48 UFinansePubl"}}, {{pu przepis="art. 97 UFinansePubl"}}, {{pu przepis="art. 196 ust. 4 UFinansePubl"}}.
((1)) UPRAWNIENIA DŁUŻNIKA
Przepis wyraża możliwość spełnienia przez dłużnika świadczenia pieniężnego w innej walucie niż waluta uzgodniona w umowie a mianowicie w złotych polskich. Wynika z przepisu, iż zobowiązania pieniężne mogą być ustalone w innej walucie niż waluta polska.
W razie uzgodnienia płatności w PLN [[UpowaznieniePrzemienne upoważnienie przemienne]] do spełnienia świadczenia w innej walucie nie przysługuje. Przemawia za tym dążenie do wspierania własnej waluty w rozliczeniach dokonywanych na obszarze obowiązywania KC. Brak jest także luki, która pozwalałaby na analogiczne zastosowanie przepisu do takich sytuacji. Zasadą jest bowiem spełnianie świadczeń w walucie narodowej.
((2)) Charakter prawny uprawnienia dłużnika - upoważnienie przemienne
{{pu przepis="Art. 358 KC"}} w swym obecnym brzmieniu ustanawia dla dłużnika uprawnienie do spełnienia świadczenia pieniężnego w walucie polskiej, gdy zobowiązanie jest wyrażone w walucie obcej. Uprawnienie to ma postać [[UpowaznieniePrzemienne upoważnienia przemiennego]] (Machnikowski w: GniewekKCKomentarz, 2010, art. 358 nb. 16; inaczej Rzetecka, Komentarz do art.358 kodeksu cywilnego (Dz.U.64.16.93), LEX 2010, art. 358 uw. 15 - "zobowiązanie przemienne w rozumieniu {{pu przepis="art. 365 § 1 KC"}}" oraz Wiśniewski w: BieniekKomentarzKC (Księga trzecia. Zobowiązania), wyd. 9., art. 358 uw. 17 (str. 55)).
Skutkiem tego jest, że świadczenie kwoty w złotych prowadzi więc do [[SpelnienieSwiadczenia spełnienia świadczenia]], a tym samym do [[SchematWygasniecieRoszczenia wygaśnięcia zobowiązania]].
Spełnienie świadczenia w walucie polskiej lub obcej powinno generalnie nastąpić w kwocie nominalnej ({{pu przepis="art. 358(1) § 1 KC"}}). Spełnienie świadczenia w złotych w wysokości określonej wg kursu z dnia wymagalności roszczenia, może mieć jednak charakter świadczenia zwaloryzowanego, jeżeli nastąpiły wahania kursu.
((2)) Przesłanki realizacji upoważnienia przemiennego
Przesłankami upoważnienia przemiennego z {{pu przepis="art. 358 § 1 KC"}} jest:
1) właściwość prawa polskiego dla danego zobowiązania,
1) zobowiązanie pieniężne wyrażone w obcej walucie,
1) brak wykluczeń wynikających z ustawy, orzeczenia sądowego będące źródłem zobowiązania lub czynności prawnej.
Nie jest natomiast przesłanką stosowania przepisu konieczność spełnienia świadczenia pieniężnego na obszarze obowiązywania KC (inaczej § 244 BGB).
((3)) właściwość prawa polskiego dla realizacji zobowiązania
Ponieważ przesłanką zastosowania {{pu przepis="art. 358 KC"}} jest, aby suma pieniężna była wyrażona w walucie obcej, z reguły będzie chodziło o stany faktyczne z elementem zagranicznym. Systematycznie więc należy rozpocząć od ustalenia, czy prawo polskie jest prawem właściwym.
W przypadku, gdy obowiązek świadczenia wynika z czynności prawnych, właściwy statut ustala się w oparciu o reguły kolizyjne rozporządzenia {{pu akt="RozpUERzymI"}}. Jak wynika z {{pu przepis="art. 12 ust. 1 lit. b RozpUERzymI"}} zakres statutu obejmuje również zasady wykonywania wynikających z umów zobowiązań.
W przypadku, gdy źródłem zobowiązania jest zdarzenie nie będące czynnością prawną, reguły kolizyjne wynikają z {{pu akt="RozpUERzymII"}}. Także i tutaj prawo właściwe obejmuje sposoby wygaśnięcia zobowiązania ({{pu przepis="art. 15 lit. h RozpUERzymII"}}).
Poza zakresem zastosowań rozporządzeń unijnych (zob. {{pu przepis="art. 1 RozpUERzymI"}} oraz {{pu przepis="art. 1 RozpUERzymII"}}) zastosowanie znajdują reguły kolizyjne ustawy - prawo prywatne międzynarodowe z 4.2.2011 r. ({{pu akt="PrPrywMiędz"}}).
{{pu przepis="Art. 358 KC"}} mógłby znajdować zastosowanie niezależenie od zastosowania w sprawie prawa polskiego tylko wówczas, gdyby został uznany za [[PrzepisyWymuszajaceSwojaWlasciwosc przepis wymuszający swoje zastosowanie]] w znaczeniu {{pu przepis="art. 8 PrPrywMiędz"}}. Przepisy wymuszające swoje zastosowanie to przepisy, których przestrzeganie uważane jest przez państwo za tak istotny element ochrony jego interesów publicznych, takich jak organizacja polityczna, społeczna lub gospodarcza, że znajdują one zastosowanie do stanów faktycznych objętych ich zakresem bez względu na to, jakie prawo jest właściwe dla umowy zgodnie z niniejszym rozporządzeniem ({{pu przepis="art. 9 ust. 1 RozpUERzymI"}}). Zazwyczaj należały do tej grupy przepisy z zakresu prawa dewizowego. W aktualnym stanie prawnym nie można jednak przyjąć, aby {{pu przepis="art. 358 § 1 KC"}} stanowił przepis bezwzględnie obowiązujący również na płaszczyźnie kolizyjnoprawnej. Wynika to z jego podwójnie dyspozytywnego charakteru. Po pierwsze strony mogą wykluczyć upoważnienie dłużnika do zastąpienia waluty zobowiązania walutą polską. Nadto dłużnik wcale nie musi świadczyć w walucie polskiej. Jego przywilejem jest dokonanie wyboru na rzecz waluty polskiej albo świadczenie w walucie ustalonej w zobowiązaniu.
((3)) wyrażenie zobowiązania pieniężnego w walucie obcej
Pojęcie zobowiązania pieniężnego zostało opisane bliżej w dokumencie pt.: ZobowiazaniePieniezne. Zobowiązanie pieniężne ma charakter [[DlugOddawczy długu oddawczego]] ({{pu przepis="art. 454 § 1 zd. 2 KC"}}). Zob. także pojęcie pieniądza elektronicznego ({{pu przepis="art. 4 ust. 1 pkt 5 PrBank"}}).
Definicję waluty obcej zwiera {{pu przepis="art. 2 ust. 1 pkt 10 PrDewizowe"}}. Walutami obcymi są wg tego przepisu "znaki pieniężne (banknoty i monety) będące poza krajem prawnym środkiem płatniczym, a także wycofane z obiegu, lecz podlegające wymianie; na równi z walutami obcymi traktuje się wymienialne rozrachunkowe jednostki pieniężne stosowane w rozliczeniach międzynarodowych, w szczególności jednostkę rozrachunkową Międzynarodowego Funduszu Walutowego (SDR)".
Prawnymi środkami płatniczymi na terenie RP są banknoty i monety opiewające na złote i grosze ({{pu przepis="art. 31 UNBP"}} oraz {{pu przepis="art. 32 UNBP"}}). Walutą obcą jest więc również obowiązujące w strefie Unii Walutowej euro. W sytuacji gdy strony nie określiły waluty, konieczna jest wykładnia ich oświadczeń woli, {{pu przepis="art. 65 KC"}}. Reguły pomocnicze znajdują się również w {{pu przepis="art. 41 PrWeksl"}} oraz {{pu przepis="art. 36 PrCzek"}}.
((3)) brak wyłączenia upoważnienia przemiennego
Z uwagi na dyspozytywność {{pu przepis="art. 358 § 1 KC"}} możliwe i dopuszczalne jest wyłączenie uprawnienia dłużnika do spełnienia świadczenia w walucie polskiej. Wyłączenia te mogą wynikać z ustawy, orzeczenia sądu albo z czynności prawnej.
**(1) ustawowy nakaz świadczenia w walucie obcej**
Jeżeli na mocy odpowiednich regulacji prawa polskiego obywatel polski ma zapłacić odszkodowanie obywatelowi Niemiec, to miejscem spełnienia świadczenia pieniężnego są Niemcy ({{pu przepis="art. 454 § 1 zd. 2 KC"}} w zw. z {{pu przepis="art. 25 KC"}}). W takim układzie świadczenie pieniężne w miejsce restytucji naturalnej musi być spełnione w walucie obcej ({{pu przepis="art. 363 § 1 KC"}}). Majątek poszkodowanego po naprawieniu szkody powinien bowiem odpowiadać stanowi sprzed zdarzenia powodującego szkodę (Grothe w: Bamberger/Roth (red.), Beck'scher Online-Kommentar, Ed. 15 (2007), § 244 BGB nb. 43). Podobnie będzie w wypadku {{pu przepis="art. 740 zd. 2 KC"}}, {{pu przepis="art. 405 KC"}}. Nie mają natomiast takiego charakteru przepisy mówiące o wynagrodzeniu za bezumowne korzystanie z rzeczy ({{pu przepis="art. 224 KC"}}), zwrocie nakładów ({{pu przepis="art. 226 KC"}}). Podobnie spełnienie świadczenia alimentacyjnego nie musi nastąpić w walucie kraju, w której uprawniony do alimentacji ma swoje miejsce zamieszkania.
**(2) nakaz świadczenia w walucie obcej na mocy orzeczenia sądu**
P. Bodył Szymala wskazuje, iż jest to błąd ustawodawcy (zob. [[http://www.rp.pl/artykul/4,245644.html Rzeczpospolita]] z 9.1.2009). Biorąc pod uwagę powyższe spostrzeżenia należy wnioskować, iż orzeczenia zobowiązujące do zapłaty wydane na podstawie tych przepisów (art. 363, art. 405, {{pu przepis="art. 740 zd. 2 KC"}}) będą opiewać na walutę obcą bez opcji na rzecz waluty polskiej.
**(3) wyłączność świadczenia w walucie obcej wynika z czynności prawnej**
Zob. klauzule efektywne nakazujące spełnienie świadczenia wyłącznie w określonej umownie walucie.
((1)) INNE ZAGADNIENIA
Możliwość spełnienia świadczenia w walucie polskiej, mimo wyrażenia go w walucie zagranicznej, rodzi pytania o znaczenie tego uprawnienia dla potrącenia, zwłoki wierzyciela
((2)) Potrącenie
Sytuacja w razie [[Potracenie potrącenia]] kwoty wyrażonej w złotych z kwotą wyrażoną w walucie obcej jest problematyczna z uwagi na przesłankę jednorodzajowości świadczeń (por. {{pu przepis="art. 498 § 1 KC"}}, "przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku"). Nie jest możliwe potrącenie wierzytelności wyrażonej w złotych z wierzytelnością wyrażoną w walucie obcej (i na odwrót), gdy upoważnienie przemienne jest wyłączone z uwagi na obowiązek spełnienia świadczenia w walucie obcej (por. Toussaint w: jurisPK-BGB, 4. wyd. (2008), § 244 nb. 44). Brak jest wówczas jednorodności wierzytelności kompensującej i kompensowanej. Jeżeli jednak upoważnienie przemienne nie zostało wyłączone, możliwe jest przeliczenie kwoty na złote. W tej sytuacji potrącenie powinno być dopuszczalne. Możliwe jest bowiem doprowadzenie do jednorodności świadczeń.
((2)) Zwłoka wierzyciela
Wierzyciel nie ma prawa odmówić przyjęcia świadczenia zaoferowanego przez dłużnika w złotych. Odmowa wierzyciela powoduje, iż popada on w zwłokę ({{pu przepis="art. 486 § 2 KC"}}). W tej sytuacji dłużnik może żądać naprawienia wynikłej ze zwłoki wierzyciela szkody ({{pu przepis="art. 486 § 1 KC"}}, {{pu przepis="art. 361 § 2 KC"}}). Dłużnik może również złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego, co prowadzi do wygaśnięcia zobowiązania i rodzi dla wierzyciela obowiązek zwrotu dłużnikowi kosztów złożenia do depozytu ({{pu przepis="art. 470 KC"}}).
((2)) Zwłoka dłużnika
Wierzyciel ma prawo żądać spełnienia świadczenia w złotych, choć zobowiązanie jest wyrażone w walucie obcej, tylko wówczas, gdy dłużnik znajduje się w zwłoce ({{pu przepis="art. 358 § 2 zd. 2 KC"}}).
((1)) ZASADY PRZELICZANIA WALUTY
Zasady ustalania równowartości kwoty wyrażonej w walucie obcej w złotych określa {{pu przepis="art. 358 § 2 KC"}}. Dla ustalenia wysokości kursu przeliczeniowego miarodajny jest więc dzień wymagalności roszczenia. Jest to jednak reguła względnie obowiązująca, gdyż także same strony mogą określić inne zdarzenie decydujące o kursie waluty.
((1)) STOSOWANIE {{pu przepis="ART. 358 KC"}} ANALOGICZNIE DO INNYCH SYTUACJI
Zastosowanie przepisu analogicznie mogłoby nastąpić w sytuacji, gdy zobowiązanie wyrażone jest w walucie obcej (np. czeskich koronach) zaś dłużnik chciałby je spełnić świadcząc w walucie trzeciego kraju (np. w euro, które nie jest walutą obowiązującą w miejscu spełnienia świadczenia) a zobowiązanie podlega w całości prawu polskiemu. W sytuacji np. na mocy kontraktu poddanego prawu polskiemu polski przedsiębiorca zamówił u czeskiego usługę, za którą wynagrodzenie wyniosło 100.000 koron. Wynagrodzenie wyrażone zostało w walucie obcej, kontrakt podlega ma mocy wyboru dokonanego przez strony prawu polskiemu ({{pu przepis="art. 3 ust. 1 RozpUERzymI"}}), zaś miejsce spełnienia świadczenia pieniężnego znajduje się w Republice Czeskiej ({{pu przepis="art. 454 § 1 zd. 2 KC"}}). W razie postępowania o zapłatę wynagrodzenia przed polskim sądem pojawiłaby się kwestia, czy przedsiębiorca polski może zapłacić w euro. Na to pytanie należałoby odpowiedzieć przecząco. Wybór waluty ograniczałby się do czeskich koron i polskich złotych.
((1)) REGULACJE POKREWNE W INNYCH PAŃSTWACH
Niemcy: [[http://dejure.org/gesetze/BGB/244.html § 244 BGB]],
Austria: [[http://www.jusline.at/index.php?cpid=ba688068a8c8a95352ed951ddb88783e&lawid=1&paid=905a § 905a ABGB]].
----
CategoryKomentarzKC CategoryZobowiazaniaCzescOgolna CategorySwiadczenie
